JavaScript Nedir?
JavaScript, özellikle hazır web sitelerinde kullanıcılar için etkileşimli ve dinamik bir hale getirmek amacıyla hem sunucu hem de istemci tarafında kullanılan metin tabanlı bir programlama dilidir. Her gün kullanılan ve hayatın önemli birer parçası hale gelen uygulamaların çoğu JavaScript dilinde kodlanmıştır. Web sitelerine HTML ile CSS kullanılarak yapı ve stil kazandırılırken JavaScript ile kullanıcılarla etkileşim yaratan öğeler oluşturulur. Günlük olarak kullandığımız Youtube, Twitter veya Facebook gibi sayfaların ana ekranlarının yenilenme özelliği, haber sitelerinin içerisindeki videolar gibi birçok web sitesi öğesi JavaScript dili oluşturulmuştur.
Kısaltması .js olan JavaScript’in ne olduğunu daha iyi kavramak amacıyla, standart web teknolojilerini HTML, CSS ve JavaScript olarak 3 katmana ayırarak incelemek mantıklı olacaktır.
- HTML, bir web sitesindeki başlıkları yerleştirmek, veri tablolarını tanımlamak ya da sayafaya görsel veya video gömmek için kullanılan; kısacası web içeriğini yapılandırmada ve şekillendirmede önemli bir yere sahip biçimlendirme dilidir.
- CSS, HTML ile oluşturulmuş içeriğe görünüm (renk, stil, vb.) kazandırmak için kullanılan stil kuralları dilidir.
- JavaScript ise güncellenen içerikler oluşturmak, multimedya kontrollerini gerçekleştirmek ve genel olarak siteyi dinamikleştirmek için kullanılan metin tabanlı bir programlama dilidir.
JavaScript Neden Kullanılır?
“JavaScript nedir, ne işe yarar?” sorularının yanıtı arandığında, JavaScript’in ön yüz web geliştiriciliği söz konusu olduğunda vazgeçilmez olduğu bilgisiyle karşılaşılır. Ancak, JavaScript çok daha farklı alanlarda da kullanılır. Bu alanlar arasından ön plana çıkan 4 tanesi aşağıda listelenmiştir:
- Ön yüz (Front-end) Web Geliştiriciliği
JavaScript kullanılarak, daha sonra değiştirilebilir içerikler ve kendini yeniden boyutlandırabilen görseller gibi dinamik içerikler oluşturulabilir. Kullanıcı deneyimini doğrudan değiştiren bu katmanın (front-end) temeli JavaScript ile hazırlanır. JavaScript dili ile bir web sitesinin ön yüzünde yapılabilecek değişikliklere
- site içerisine video ya da görsel yerleştirmek,
- site içeriğine yakınlaştır-uzaklaştır komutları eklemek,
- tıklandığında etkileşime giren menüler tasarlamak,
- tıklandığında bilgi gösteren butonlar koymak örnek verilebilir.
- Arka yüz (Back-end) Web Geliştiriciliği
Arka yüz geliştiriciliği, sunucu üzerindeki kullanıcılar tarafından görünmeyen kodların kullanım alanıdır. JavaScript ile arka yüz tarafını geliştirmek için Node.js gibi araçlarla birlikte kullanılabilir. Örneğin, sayfa içerisindeki üyelik formlarından gelen bilgilerin tablolarda toplanması için Node.js ve JavaScript beraber kullanılır. Node.js hakkında detaylı bilgi sahibi olmak için “Node Js Nedir ve Avantajları Nelerdir?” başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.
- Mobil Uygulama Geliştiriciliği
Birkaç yıl öncesine kadar mobil uygulama geliştirilirken kullanılacak programlama dili işletim sistemine bağlı olarak değişirken artık JavaScript kullanılarak neredeyse tüm işletim sistemleri için mobil uygulama geliştirilebilmektedir. Özellikle Android tabanlı akıllı telefonlarda bulunan mobil uygulamaların çok büyük bir kısmı JavaScript dili kullanılarak geliştirilmiştir.
- Video Oyunu Geliştiricisi
Oyun geliştirme alanında JavaScript’e göre daha güçlü olan programlama dilleri bulunsa da basit oyunların tasarımında JavaScript ön plana çıkar. Yüksek görselliğe sahip büyük çaplı oyunlarda ise JavaScript tek başına yeterli bir dil değildir.
JavaScript’in Diğer Yazılım Dillerinden Farkı Nedir?
JavaScript ortaya çıktığı günden itibaren internet dünyasını önemli oranda etkileyen ve değiştiren bir dil olmuştur. 25 yıldan uzun süredir kullanılan JavaScript, geniş özellik yelpazesi ve öğrenme kolaylığı sayesinde başarısını sürdürmektedir. JavaScript’i diğer programlama dillerinden ayıran temel farklılıklar şu şekilde sıralanabilir:
- Web tarayıcılarına özgü olarak tasarlanmış tek programlama dilidir.
- Stack Overflow’un 2020 yılında yaptığı araştırmaya göre JavaScript, dünya genelinde en çok tercih edilen programlama dilidir.
- Stackify’a göre JavaScript, birçok programlama diline göre daha kolay öğrenilir.
- Oldukça hızlıdır ve az yer kaplar.
JavaScript Nasıl Öğrenilir?
Bir programlama dilini öğrenmenin birçok farklı yolu bulunmakla beraber en çok tercih edilen yöntemlerden biri online eğitimlerden faydalanmaktır. JavaScript programlama dilini öğretmeyi amaçlayan çok sayıda eğitim programı ve video serisi olsa da gerçekten verimli olanları bulmak için titizlikle araştırmak gerekir. Eğitimcilerle doğrudan iletişim kurulabilen kurslar sayesinde JavaScript dilinde ciddi derecede ilerlenebilir. Eğitimci ile iletişime geçilemeyen programlardan veya video serilerinden elde edilen temel bilgilerle bile çeşitli oyunlar ve uygulamalar geliştirilebilir.
Video serilerine ek olarak kod paylaşım siteleri de JavaScript öğrenmeye yardımcı olur. Birçok kod geliştirici yazdığı kodları online platformlarda ücretsiz olarak paylaşır. Bu sayede söz dizimi ve iş akışı öğrenilebilir ve kod yazarken gerekebilecek bazı kısımlar bu kaynaklardan alınabilir.
Geçmişten Günümüze JavaScript
Bugün kullanılan JavaScript’in temelleri 1990’lı yılların en popüler arama motoru olan Netscape Communication şirketinde çalışan Brendan Eich tarafından 1995 yılında atılmıştır. Önceleri Mocha olarak adlandırılan dilin ilk versiyonları Netscape’e özel olarak hazırlanmıştır. Zamanla diğer programcılar tarafından ilgi görmesiyle günümüzde kullanılan versiyona doğru bir geçiş olmuştur.
Oluşturulan ilk versiyonun amatörler için karmaşık olması nedeniyle JavaScript değişim geçirmiştir. Bu geliştirilen versiyonlar süresince LiveScript ismi de kullanılmış fakat 1995 yılının sonlarında JavaScript ismine geçilmiştir.
Henüz gelişmiş web teknolojileri yokken, ilk zamanlarda JavaScript özellikle web sayfası geliştiricileri tarafından tercih edilen bir yazılım diliydi. Web geliştiriciler JavaScript sayesinde statik web sitelerini geliştirme olanaklarına sahip oldular. Sitelerinde hareketli yazılar, hareketli şekiller gibi nesnelerin yaratılması için kullandılar. Döneminde her tarayıcı için ayrı kod yapısına sahip olabilmesi sebebiyle geliştiricilerine zorluk çıkarsa da, günümüzdeki güçlü alternatifleri sebebiyle çok kısıtlı bir alanda kullanılmaktadır. Özellikle Web üzerinden yönetilen ağ cihazlarının yönetim sayfaları halen doğru tarayıcı ve JavaScript’e ihtiyaç duyabilmektedir.
Microsoft’un arama motoru Internet Explorer’a karşı pazarı domine etmek isteyen Netscape tarafından geliştirilen JavaScript, şirket için bu alanda başarı getirmese de en temel programlama dillerinden biri olarak tarihteki yerini almıştır ve en sık tercih edilen programlama dili olarak yerini korumaktadır.
Web Sitesine Javascript Nasıl Eklenir?
Bir websitesine JavaScript kodu eklemenin iki yolu bulunmaktadır: “Doğrudan Ekleme” ve “Harici Dosya Ekleme”. Bu ikisi arasından en çok tercih edilen ise “Harici Dosya Ekleme” yöntemidir.
Doğrudan kod ekleme yönteminde, geliştirilen kodların tamamı <script></script> etiketinin içine yazılır. Hazırlanan kodun site içerisindeki çıktısı (görünümü) HTML dosyasında yerleştirilen yere göre değişiklik gösterir. <head> etiketiyle yazılan kodlar JavaScript bölümünün, kodun diğer kısımlarından ayrı tutulmasını sağlıyor olsa da, <body> etiketiyle girilen kodlar sayfanın daha hızlı yüklenmesini sağladığı için genellikle <body> </body> etiketleri arasındaki bölüm kullanılır.
Aşağıda bir olay işleyici kodunun örneği bulunmaktadır.
<script>
window.addEventListener(‘load’, function () {
console.log(‘This function is executed once the user clicked’);
});
</script>
Daha önce bahsedildiği gibi doğrudan HTML dosyasına kod yazmak site performansını artırabileceği gibi yanlış uygulamalarda hız ve yüklenmeme problemleri de yaratabilmektedir. Aynı zamanda aynı kod parçasının birden fazla kez kullanılması, sıklıkla karşılaşılan problemlerden biridir. Bu nedenle ayrı bir dosyada hazırlanan JavaScript kod dosyalarını HTML dosyasına tanıtmak, dosyanın daha düzenli olmasına katkı sağlayacak ve sayfa düzenleme süresini de kısaltacaktır.
Hazırlanan JavaScript belgeleri HTML üzerinde referans verilerek tanıtılır. Bu sayede okunması ve takip edilmesi daha kolay dosyalara sahip olunur. Aşağıdaki kod parçası HTML dosyasına dışarıdan dosya eklemek için kullanılabilir.
<script src=”my/first/script.js”></script>
JavaScript Fonksiyonları
Fonksiyon, belirli bir sayıdaki veriyi kullanarak işleyen ve sonuç üreten komut grubudur. Her bir fonksiyonun belirli bir adı ve içerisindeki değerleri gösteren parametreleri bulunur. Fakat her fonksiyonun parametresi olmak zorunda değildir. Parametresiz fonksiyonlar olarak bilenen bu kategorideki kodlar, herhangi bir değişkene gerek duymadan yalnızca içerisindeki kodu çalıştırır ve sonucunu gösterir. Fonksiyonların genel özellikleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:
- Fonksiyonlar belirli bir amaca hizmet eder.
- Method, prosedür gibi farklı isimlerle kullanılırlar.
- Fonksiyonlar sayesinde yapılacak işler ufak parçalara bölünebilir ve oluşturma kolaylığı sağlanır.
- Bir fonksiyon çalıştırıldığı zaman, bir işlemi geri getirmesi ya da bir değer getirmesi beklenir.
